Asgari kelime anlamıyla minimum derecede en alt seviyede demektir. Her türlü hizmetin, malın ve üretimin bir alt asgari düzeyi vardır. Bu derece hedeflenen noktaya ulaşılması için olması gereken bir düzeydir.
Asgari ücret veya en az ücret ise yasalar ile bağlayıcı olan çalışan işçilere ödenecek olan aylık ücretin en düşük alt limitidir. Aynı zamanda çalışan işçilerin bu belirlenen alt limitin altında çalışamayacaklarını ortaya koyar.
İşçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım, kültür vb. gereksinimlerini günün fiyatları üzerinden en az düzeyde karşılayacak biçimde hesaplanır. Asgari ücretin tespitinde; işçinin, asgari ölçüler içinde insan haysiyetine yaraşır şekilde yaşama ve çalışma imkânı nazara alınır.
Ülkelere göre asgari ücret uygulamaları ve açıklamaları değişkenlik gösterebilir; kimileri sadece saatlik bazda açıklarken diğerleri doğrudan belirli bir saatlik çalışmanın karşılığı olarak aylık bazda açıklar. Asgari ücret çalışma süresiyle yakından bağlantılıdır.
Asgari ücret başlıca, emek arzının, emek talebinden fazla ve böylece emek fazlası olan gelişmemiş ülkelerde teşkilatlanmış ve düşük ücretli emek kitlesinin korumak gayesini güder. Milletlerarası Çalışma Teşkilatının (ILO) tavsiyeleri ile bir çok ülke tarafından uygulanmaktadır.
Asgari ücret uygulamaları ülkeden ülkeye farklılık gösterse de çoğu ülkede 20. Yüzyılın sonuna doğru asgari ücret mevzuatını uygulamaya başlamışlardır. Ülkemizde asgari ücret uygulaması 1951 yılında 1036 sayılı İş Kanunu ile başlamıştır. 1967 yılına kadar bu uygulama hedefine ulaşamamıştır. 1967 yılından bu yana 931 sayılı İş Kanunu ile asgari ücret, işçi-işveren ve hükümet temsilcilerinin katıldığı merkezi bir komisyon tarafından ülke sınırları içerisindeki tüm işçileri kapsayacak şekilde her yıl ortaklaşa kararlaştırılmaktadır. Asgari ücret dışında işletmelerde çırak olarak çalışanların ve tarım işçilerinin ayrı bir taban ücreti belirlenmektedir.
1982 Anayasasının ücrette adalet başlığını taşıyan 55.maddesi aşağıda yazılı olduğu gibidir;
Madde 55 – Ücret emeğin karşılığıdır.
Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır.(Değişik fıkra: 3/10/2001-4709/21 md.) Asgarî ücretin tespitinde çalışanların geçim şartları ile ülkenin ekonomik durumu da göz önünde bulundurulur.
Anayasanın bu maddesinde açıkça asgari ücretin tespitinde ülkenin ekonomik ve sosyal durumunun göz önünde bulundurulması gerektiğini açıkça ifade etmektedir. Buda şuna işaret etmektedir; asgari ücretin tespiti yapılırken işçinin ve ailesinin başıca fizyolojik ihtiyaçları ve fiyat endeksleri dikkate alınması gerekliliğini belirtir.
2004 Yılında yayınlanarak yürürlüğe giren Asgari Ücret Yönetmeliği'nin 1. maddesine göre, ‘işçilere normal bir çalışma günü karşılığı olarak ödenen ve işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücrettir' şeklinde tanımlanmaktadır.
Asgari ücretin tespit edilmesindeki temel amaç şunlardan oluşmaktadır ;
a) Asgari ücret ile adil bir gelir dağılımı hedeflenir. Ancak bu Türkiye için şu ana kadar gerçekleşmemiştir.
b) Çalışanlar arasında aynı iş için ödenen ücretleri birbirine olabildiğince yaklaştırmak ve ücretler genel düzeyinin bütün itibarıyla yükselmesi için gerekli ortamı hazırlamaktır.
c) Çalışma hayatında haksız rekabeti önlemektir. İşçiler açısından düşünülecek olursa asgari ücretin tespit edilmesi bir güven unsurudur. İşverenler açısından ise eşit koşullarda rekabet edebilme ve çalışabilme olanağı sağlar.
d) Çalışanların çalışma ve yaşam koşullarının iyileştirilmesi ayrıca ekonomik büyümeye yardımcı olunmasıdır.
Ülkemizde uygulanmakta olan asgari ücret, ekonomik maliyet unsuru değildir. Ülkedeki gelir dağılımı adaletsizliğini gidermek için kullanılması gereken sosyal politika aracıdır ve ücretlerin minimum düzeyine müdahaledir.
Buraya kadar vermiş olduğum bilgilerle çalışanların emeğinin karşılığı olan en az ücret seviyesi olan Asgari Ücret seviyesinin emekçinin yaşam şartları ile dengeli ve çalışma hayatındaki ücret adaleti sağlayacak düzeyde olması önemine değindik.
Ülkemizde yaklaşık 10 milyon kişi asgari ücretle çalışıyor. T.C. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)'nun yayınladığı güncel verilere göre ise ülkemizde istihdam edilenlerin sayısı yaklaşık 27,7 milyon. Ülkemizde çalışan nüfusun üçte birinden daha fazlasının asgari ücretle geçinmeye çalıştığı belirtiliyor. Bu rakamlar gerçeğine bakarak Asgari Ücret miktarı çalışanlar ve aileleri için Asgari Yaşam Ücreti olarak belirlenmelidir.
Asgari Ücret Yönetmeliği'ne göre asgari ücret, “işçilere normal bir çalışma günü karşılığı ödenen ve işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücreti” olarak tanımlanıyor. Tanımdan da anlaşılacağı üzere Türkiye'de asgari ücret, işçi ailelerini hesaba katmaksızın yalnızca işçinin ihtiyaçları ve geçimi üzerinden hesaplanıyor. Bu yanlıştan vazgeçilmeli işçinin yanında ailesinin ihtiyaçları da göz önünde bulundurulmalıdır.
2021 Yılının son ayına girmiş olduğumuz bu günlerde asgari ücret ile çalışmak zorunda kalan 10 milyon insanımızı ve ailelerini yakından ilgilendiren Asgari Ücret Tespit Komisyonu 2022 yılı Asgari Ücret tespit çalışmalarına başladı.
Son beş yıldır yaşamakta olduğumuz ekonomik ve son iki yıldır yaşamakta olduğumuz pandemi süreci ile birlikte çalışanlarımızın ücretleri sürekli değer kaybetti, alım gücü azaldı. Çalışarak sürekli üreten emekçilerimizin bu sıkıntılarını hafifletmek için ilk olarak Asgari Ücret üzerinden alınan vergiler yasa ile kaldırılmalı ve tüm çalışanlarımıza aileleri ile birlikte yaşamlarını sürdürebilecekleri yeterli düzeyde Asgari Ücret değil Asgari Yaşam Ücreti verilmelidir.
Şevket Gölük